تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
تنبلی تخمدان اصطلاحی است که به سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic Ovary Syndrome) یا PCOS اطلاق می‌شود. سندرم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال شایع هورمونی برای زنان در سن باروری است. زنانی که به تنبلی تخمدان دچارند ممکن است قاعدگی‌های نامنظم، طولانی، یا هورمون مردانه (آندروژن) اضافی داشته باشند. در این شرایط تخمدان‌ها ممکن است تعدادی تجمع از مایعات ایجاد کنند و نتوانند به طور منظم تخمک‌گذاری را انجام دهند.
زنانی که به تنبلی تخمدان دچارند ممکن است قاعدگی‌های نامنظم، طولانی، یا هورمون مردانه (آندروژن) اضافی داشته باشند. در این شرایط تخمدان‌ها ممکن است تعدادی تجمع از مایعات ایجاد کنند و نتوانند به طور منظم تخمک‌گذاری را انجام دهند.
علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک ناشناخته است. تشخیص زودهنگام و درمان، به همراه کاهش وزن می‌توانند شانس عوارض طولانی مدت مانند دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی را کاهش دهند.
یک مطالعه نشان داده که تا ۷۰ درصد زنانی که به تنبلی تخمدان مبتلا هستند، از بیماری خود خبر ندارند. سندرم تخمدان پلی کیستیک بیماری جدیدی نیست و پزشک ایتالیایی، آنتونیو والیسنری، در سال ۱۷۲۱ میلادی علائم آن را توصیف کرده است.
علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک
علائم و نشانه‌های تنبلی تخمدان معمولا حول و حوش اولین چرخه قاعدگی در دوران بلوغ ظاهر می‌شوند. در برخی موارد تنبلی تخمدان بعدها ایجاد می‌شود؛ برای مثال در پاسخ به افزایش وزن قابل توجه.
علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک، یا همان تنبلی تخمدان، متنوع است. تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا زمانی انجام می‌شود که دو مورد از سه نشانه زیر وجود داشته باشند:
- قاعدگی نامنظم: کم شدن تعداد، نامنظم بودن و یا افزایش طول دوره قاعدگی، مهمترین نشانه‌های تنبلی تخمدان هستند. برای مثال ممکن است یک مبتلا، کمتر از ۹ سیکل قاعدگی در سال داشته باشد، فاصله زمانی سیکل‌های قاعدگی‌ش بیشتر از 35 روز باشد و به طور غیرطبیعی قاعدگی سختی داشته باشد.
- آندروژن اضافی: بالارفتن سطح هورمون جنسی مردانه می‌تواند باعث علائم ظاهری، از جمله زیاد شدن موی صورت و بدن (مَردمویی) و در مواردی آکنه شدید و طاسی مردانه شود.
- تخمدان پلی کیستیک: تخمدان‌ها می‌توانند به دلیل کیست‌هایی که تخمک‌ها را احاطه می‌کنند، بزرگ شوند. این کیست‌ها در واقع فولیکل‌های تخمدان هستند که هر کدام یک تخمک نابالغ را در برگرفته‌اند. این تخمک‌ها در واقع هیچ‌گاه به اندازه‌ای که باعث قاعدگی شود بالغ نمی‌شوند. به این دلیل تخمدان‌ها ممکن است کارکرد مناسبی نداشته باشند.
معمولا علائم و نشانه‌های سندرم پلی کیستیک در افراد چاق، شدیدتر است.
دلایل تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک
علت قطعی تنبلی تخمدان شناخته‌شده نیست. عواملی که ممکن است در ایجاد آن موثر باشند به این ترتیبند:
- انسولین اضافی: انسولین هورمونی است که در لوزالمعده درست می‌شود و به سلول‌ها اجازه استفاده از قند، منبع اصلی انرژی بدن، را می‌دهد. اگر سلول‌ها به کارکرد انسولین مقاوم شوند، قند خون افزایش خواهد یافت و بدن ممکن است انسولین بیشتری تولید کند. انسولین بیشتر ممکن است تولید آندروژن را افزایش دهد که به نوبه خود قاعدگی را دچار مشکل می‌کند. تا ۷۰ درصد از زنانی که به تنبلی تخمدان مبتلا هستند، به انسولین نیز مقاومت پیدا کرده‌اند.
- التهاب درجه پایین: این اصطلاح برای توصیف تولید مواد مختلف توسط گلبول‌های سفید برای مبارزه با عفونت به کار می‌رود. تحقیقات نشان داده است که خانم‌های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، دچار نوعی از التهاب درجه پایین می‌شوند که تخمدان‌های پلی کیستیک را برای تولید آندروژن تحریک می‌کند. آندروژن نیز به نوبه خود باعث مشکلات قلبی و عروقی می‌شود.
- وراثت: تحقیقات نشان می‌دهند ژن‌های خاصی ممکن است با سندرم تخمدان پلی کیستیک مرتبط باشند. بنابراین اگر در خانواده افرادی مانند مادر و یا خواهر فرد به این بیماری مبتلا هستند، ممکن است شانس ابتلای آن شخص بالاتر باشد.
- آندروژن اضافی: تخمدان‌ها با افزایش غیرعادی تولید آندروژن، باعث مردمویی و آکنه می‌شوند.
عوارض تنبلی تخمدان
عوارض تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- نازایی
- دیابت بارداری یا افزایش فشار خون به واسطه بارداری
- سقط جنین یا زایمان زودرس
- بیماری کبد چرب غیر الکلی، التهاب کبدی حاد که به واسطه تجمع چربی در کبد اتفاق می‌افتد.
- سندرم متابولیک، مجموعه‌ای از نشانگان شامل فشار خون بالا، قند خون بالا و سطوح غیرعادی کلسترول یا تری‌گلیسرید که شانس ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهند.
- دیابت نوع ۲ یا پیش‌دیابت
- آپنه خواب
- افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن
- خون‌ریزی غیرطبیعی رحم
- سرطان پوشش داخلی رحم (سرطان مخاط رحم)
چاقی با تنبلی تخمدان مرتبط است و می‌تواند عوارض آن را بیشتر کند.
تشخیص
آزمایش مشخصی برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان وجود ندارد. احتمالا پزشک تاریخچه پزشکی، از جمله چرخه قاعدگی و پریود و تغییرات وزن را از بیمار جویا شود. معاینه بدنی، شامل معاینه برای نشانه‌های رویش بی‌رویه مو، مقاومت به انسولین و آکنه می‌شود.
پزشک ممکن است برای تشخیص بهتر، این کارها را توصیه کند:
- معاینه لگن: پزشک اندام‌های تولید مثل را به صورت بصری و دستی برای پیدا کردن توده‌ها، تومورها و سایر ناهنجاری‌ها معاینه می‌کند.
- آزمایش خون: آزمایش خون برای بررسی سطوح هورمونی انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند سایر مشکلاتی را که مشابه سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند و باعث اختلال در قاعدگی یا افزایش آندروژن می‌شوند را رد کند. ممکن است برای اندازه‌گیری کلسترول و تری‌گلیسرید در حالت ناشتا و مقاومت به گلوکز، آزمایش‌های دیگری نیز لازم باشند.
- سونوگرافی: پزشک با استفاده از سونوگرافی، ظاهر تخمدان و قطر مخاط رحم را اندازه‌گیری می‌کند. یک فرستنده وارد دستگاه تناسلی می‌شود و با استفاده از امواج صوتی، تصاویری را در کامپیوتر به وجود می‌آورد.
اگر پزشک تنبلی تخمدان یا سندرم پلی کیستیک را تشخیص داده باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای اطمینان از عوارض توصیه کند. این آزمایش‌ها از این قرارند:
- آزمایش‌های دوره‌ای فشارخون، تحمل گلوکز و سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید
- غربالگری برای افسردگی و اضطراب
- غربالگری برای آپنه خواب انسدادی
درمان تنبلی تخمدان یا سندرم پلی کیستیک
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک، بر مدیریت تک تک عوارض، مانند ناباروری، مردمویی، آکنه و چاقی تمرکز دارد. درمان‌های خاص ممکن است شامل تغییر سبک زندگی و دارو باشند.
تغییر سبک زندگی
پزشک ممکن است کاهش وزن با استفاده از یک رژیم غذایی کم کالری، به همراه فعالیت‌های ورزشی متعادل را توصیه کند. حتی کاهش نسبتا کم وزن، برای مثال کاهش ۵ درصد از وزن بدن، می‌تواند وضعیت بیمار را بهبود بخشد. کاهش وزن حتی می‌تواند اثربخشی داروهای تجویز شده برای سندرم تخمدان پلی کیستیک را افزایش دهد و به بهبود ناباروری کمک کند.
کاهش ۵ درصد از وزن بدن، می‌تواند وضعیت بیمار را بهبود بخشد.
درمان دارویی
برای منظم کردن چرخه قاعدگی، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: قرص‌هایی که حاوی استروژن و پروژستین هستند، تولید آندروژن را کاهش می‌دهند و استروژن را تنظیم می‌کنند. تنظیم کردن هورمون‌ها می‌تواند شانس سرطان مخاط رحم را کم کند و خون‌ریزی غیرطبیعی، رویش بی‌رویه مو و آکنه را تصحیح کند. به جای قرص، می‌توان از چسب هورمونی یا رینگ واژن که حاوی ترکیبی از استروژن و پروژستین است استفاده کرد.
- درمان با پروژستین: مصرف پروژستین به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز در هر ماه یا دو ماه یک‌بار، می‌تواند چرخه قاعدگی و پریود را تنظیم کند و از فرد در مقابل سرطان مخاط رحم محافظت کند. درمان با پروژستین سطح آندروژن را بهبود نمی‌بخشد و از بارداری جلوگیری نمی‌کند. اگر بیمار به دنبال باردار شدن نباشد، قرص پروژستین [بدون استروژن] یا وسیله داخل رحمی حاوی پروژستین انتخاب بهتری است.
برای کمک به تخمک‌گذاری، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- کلومیفن (کلامید): کلومیفن دارویی خوراکی است که بایستی در نیمه اول چرخه قاعدگی مصرف شود.
- لتروزول (فمارا): لتروزول که داروی سرطان سینه است، می‌تواند تخمدان‌ها را تحریک کند.
- متفورمین (گلوکوفاژ، فرتامت و…): متفورمین دارویی خوراکی برای دیابت نوع ۲ است که مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد و سطح انسولین در خون را پایین می‌آورد. اگر بیمار با استفاده از کلومیفن باردار نشود، پزشک ممکن است استفاده از متفورمین را هم تجویز کند. در صورت ابتلا به پیش‌دیابت، متفورمین می‌تواند پیشرفت به دیابت نوع ۲ را کند و به کاهش وزن کمک کند.
- گنادوتروپین‌ها: این داروهای هورمونی به بیمار تزریق می‌شوند.
برای کاهش رویش بی‌رویه مو، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- قرص‌های ضدبارداری: قرص‌های ضدبارداری تولید آندروژن را کاهش می‌دهند. آندروژن دلیل اصلی رشد بی‌رویه موهاست.
- اسپیرونولاکتون (آلداکتون): این دارو اثر آندروژن را بر روی پوست خنثی می‌کند. داروی اسپیرونولاکتون می‌تواند باعث نقائص مادرزادی در نوزادان شود، بنابراین پیشگیری از بارداری در زمان مصرف این دارو الزامی است. مصرف این دارو در زمان بارداری و یا در صورتی که قصد بارداری وجود داشته باشد، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
- افلورنتین (وانیکا): این پماد، رشد موهای صورت را در خانم‌ها کند می‌کند.
- الکترولیز: در روش الکترولیز، سوزن کوچکی به هر فولیکول مو وارد می‌شود. سوزن مقداری جریان الکتریکی را به فولیکول وارد می‌کند؛ این جریان به فولیکول آسیب می‌زند و در نهایت آن را از بین می‌برد. ممکن است برای درمان به چندین جلسه نیاز باشد.
درمان‌های خانگی
برای کاهش اثرات سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان، سعی کنید:
- وزن‌تان را کنترل کنید: کاهش وزن می‌تواند سطوح انسولین و آندروژن را پایین بیاورد و روند تخمک‌گذاری را مجددا آغاز کند. از پزشکتان در مورد کاهش وزن سوال کنید.
- مصرف کربوهیدرات‌ها را کاهش دهید: رژیم‌های غذایی کم-چربی، کم-کربوهیدرات سطح انسولین را کاهش می‌دهند. اگر به تنبلی تخمدان مبتلا هستید از پزشکتان در مورد یک رژیم غذایی کم-کربوهیدرات سوال کنید. می‌توانید از کربوهیدرات‌های پیچیده، که سطح قند خون را به آرامی افزایش می‌دهند استفاده کنید.
- فعال باشید: تمرین ورزشی به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند. اگر به تنبلی تخمدان مبتلا هستید، افزایش فعالیت روزمره‌تان و شرکت در یک برنامه ورزشی منظم می‌تواند مقاومت به انسولین را کاهش دهد یا به کل درمان کند. به این صورت هم وزن خود را تحت کنترل خواهید داشت، هم از وقوع دیابت پیشگیری خواهید کرد.
چه زمانی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان به پزشک مراجعه کنیم؟
برای تشخیص و درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک، بهتر است به پزشک زنان و زایمان مراجعه کنید.
در صورت وجود شرایط زیر حتما به پزشک خود مراجعه کنید:
- اگر قاعدگی‌تان به طرز معنی‌داری عقب افتاده است و باردار نیستید.
- اگر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک، مانند رویش بی‌رویه مو بر روی صورت و بدن، را دارید.
- اگر برای بیش از ۱۲ ماه برای بارداری، بدون نتیجه خاصی، سعی کرده‌اید.
- اگر علائم دیابت، مانند تشنگی و گرسنگی شدید، تاری دید و یا کاهش وزن غیرمنتظره را دارید.
ممکن است پزشک برای تشخیص از آزمایش برای دیابت و سایر آزمایش‌ها استفاده کند.
